Kukła to chyba najbardziej rozpoznawalna forma teatralna. Jej popularność jest na tyle silna, że wciąż wielu, chcąc nazwać zbiór wszystkich rodzajów lalek, mylnie – używa sformułowania kukiełki.

Czy kukła zawsze była uśmiechnięta?

Zdjęcia, które towarzyszą temu artykułowi, prezentują radosne postacie, które aż rwą się do tańca, czy radosnego spędzania czasu. Jednak nie zawsze tak było. Dla średniowiecznych twórców lalki pozwalały pokazywać to, z czym ludzkie ciało nie dawało sobie rady, ale też – to, co pochodziło ze świata nierzeczywistego, dawały też przepustkę do tego by pokazać ciało, co w prezentacjach kościelnych, było dosyć istotne. Stąd kukła to Judasz dowieszany na linach, ale też Zmartwychwstały Zbawca [1] . To również marzanna, którą rok rocznie topi się w wodach. Choć powyższe przykłady nie dają kukle wiele powodów do uśmiechu, to z czasem jednak zyskała na popularności w jarmarcznych pokazach i zaczęła też pokazywać się na dworach królewskich, zyskując nieco bardziej komediowe formy.

Jak wygląda kukła?

Lalka na kiju. Najkrótsza definicja i chyba najbardziej udana, choć kłopot zaczyna się, gdy poznajemy kolejne rodzaje lalek i okazuje się, że punkt styku formy z kijem ma znaczenie. W rozwikłaniu tej zagadki pomaga wieloletni twórca lalek, Marian Mika, który od lat je tworzył w pracowni plastycznej Teatru Andersena, a teraz opowiada na swoich lekcjach teatralnych. Kiedyś powiedział, autorce tegoż wpisu, że gdy kukła ma tylko jeden kijek „w pupie” bądź „brzuchu” to będzie to kukła.

Kto wymyśla kukły?

Scenograf. Coraz częściej w teatrach wśród głównych realizatorów, zaraz po nazwisku reżysera wymieniany jest oczywiście choreograf (osoba odpowiedzialna za ruch sceniczny), twórca muzyki i… jedynie scenograf. Dlaczego jedynie, bo ciąży na nim ogromne zadanie – musi przygotować projekty zarówno wszystkich elementów znajdujących się na scenie – czasem wielkich konstrukcji, ale też kostiumów teatralnych i lalek. To z pewnością wpłynie na spójność artystycznego wyrazu. Wśród listy realizatorów wciąż jednak można też zaobserwować nazwiska osób, które odpowiadają tylko (albo i aż) za projekty lalek. Tak jak to było w przypadku spektaklu Dziób w Dziób w reżyserii Elżbiety Depty. Taki projekt trafia do pracowni mechanizatorskiej – tam projektant razem z pracownikami teatru omawia budowę konstrukcji lalek, technikę jej wykonania, ale też kostium lalki – ten szyją krawcowe. Kukla – w zależności od materiału z jakiego jest zbudowana – powstaje czasem nawet i tydzień. Wszak nie można jej „ubrać” póki nie zostanie zbudowany szkielet, ten czas jest też potrzebny na wyschnięcie farb itp. A zatem wymyśla – projektant, wykonuje pracownia mechanizatorska, później plastyczna w teatrze. Proszę pomyśleć, ile lalek wyszło spod rąk tych ludzi na przestrzeni chociażby ostatnich lat…

Jak porusza się kukła?

Podstawowa definicja teatru to aktor i widz. Dodajmy do tego jeszcze lalka i parawan i wszystkie elementy potrzebne do stworzenia spektaklu lalkowego są obecne. Choć musicie wiedzieć, ze animacja kukłą nie jest taka prosta. Po pierwsze jest dość sporą formą, wystającą nad parawanem, co wymaga siły aktora – spróbujmy wyobrazić sobie godzinny spektakl, podczas którego trzymamy dłonie w górze ze sporym obciążeniem. Po drugie lalka ma też ograniczone gesty, dlatego jej animacja musi być niezwykle precyzyjna. Studenci lalkarstwa godzinami uczą się „chodzić lalką”, ale też siadać, podskakiwać. Każde spotkanie z nową formą wymaga zaprzyjaźnienia się z nią, poznania. Dopiero potem dochodzi emocja i słowo. To co też ważne to, że kij nie stanowi jedynie narzędzia do prowadzenia lalki, to jej kręgosłup. Ważne, aby znaleźć swoiste połączenie pomiędzy aktorem a kukłą, aby z jego ciała wydobywały się impulsy ruchowe. To pozwoli na zbudowanie prawdy scenicznej.

Choć mówi się o tym, że kukła staje się coraz mniej popularna i że znika z teatrów, wraz z „upadnięciem parawanu” w teatrze lalkowym [3] – to jednak w Teatrze Andersena gości wiernie na scenie.

 

Bibliografia

[1] Ucieleśnienia. Ciało w zwierciadle współczesnej humanistyki, praca zbiorowa pod redakcją Anny Wieczorkiewicz i Joanny Bator, Instytut Filozofii i Socjologii Polskiej Akademii Nauk, Warszawa 2007, s. 199-217

[2] M. Waszkiel, Parawan upadł, „Autograf”, Gdańsk 2017, nr 1, s.28-30.

[3] M. Waszkiel, Parawan upadł, „Autograf”, Gdańsk 2017, nr 1, s.28-30

Kukła w domu

Poznajcie kukłę, którą zaprezentuje i pomoże wykonać Konrad Biel

Zanim przystąpicie do wykonania lalki pamiętajcie, że:

• dzieciom potrzebna będzie pomoc osoby dorosłej,
• informujemy, że produkty, mogą zawierać składniki, które mogą uczulać. Przed rozpoczęciem pracy, prosimy sprawdzić ich skład,
• zadbajcie o bezpieczeństwo i higienę pracy – zabezpieczcie stół, skorzystajcie z rękawiczek
• prosimy przygotować materiały: kolorowe wstążki, wałek do ubijania masy, drewniany tłuczek do mięsa, spinacze do bielizny, karteczki do notowania, ciepły klej,  gąbki druciane, korki, kolorowe kokardki,

W filmie zostały wykorzystane lalki ze spektakli: Mała Syrenka, reż. Ilona Zgiet, scenografia: Jerzy Rudzki, Pyza na Polskich dróżkach, reżyseria Włodzimierz Fełenczak, scenografia: Tadeusz Hołówko.

• realizacja: Piotr Miłkowski

Kukły ze spektaklu Opowieści z Lailonii dla dużych i małych, reżyseria: Ewa Sokół-Malesza, scenografia: Mikołaj Malesza, 1998r., podczas wystawy w Lublin Plaza, fot. Tomasz Tylus

Kukły se spektaklu Pyza na polskich dróżkach, reżyseria: Włodzimierz Fełenczak, scenografia: T.Hołówko, r. 2001. na wystawie w Lublin Plaza, fot. Tomasz Tylus